του Γιάννη Βουρδουμπά, καθηγητή στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης

για το βιβλίο: Edward O. Wilson, Το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης

Ένα εξαιρετικό βιβλίο για το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης γραμμένο από ένα διακεκριμένο επιστήμονα εξεδόθη πρόσφατα από τις Εκδόσεις Κάτοπτρο. Ο συγγραφέας, E.O. Wilson, είναι ομότιμος καθηγητής πανεπιστημιακής έρευνας στο Πανεπιστήμιο Harvard των ΗΠΑ, μέλος της Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες στις ΗΠΑ τις τελευταίες δεκαετίες στον τομέα των επιστημών ζωής. Έχει τιμηθεί από τη Βασιλική Ακαδημία Επιστημών της Σουηδίας για την προσφορά του στην οικολογία με το βραβείο Crafoord, ισοδύναμο των βραβείων Νόμπελ, και θεωρείται ο θεμελιωτής δύο νέων επιστημονικών κλάδων, της νησιώτικης βιογεωγραφίας και της κοινωνιοβιολογίας.

Ο συγγραφέας στο πόνημα του αυτό διερωτάται εάν η ανθρωπότητα έχει μία ειδική θέση στο Σύμπαν και ποιο είναι το νόημα της προσωπικής μας ζωής. Η άποψη του είναι διαφορετική από τη θεώρηση των διάφορων θρησκειών που διατείνονται ότι η ύπαρξη της ανθρωπότητας οφείλεται σε ένα οργανωμένο σχέδιο κάποιου δημιουργού και αυτή όπως και τα άτομα υπάρχουν για κάποιο σκοπό. Θεωρεί ότι οι σημερινές γνώσεις μας για την ιστορία, την προϊστορία και τη βιολογία είναι επαρκείς για να αποκαλύψουν πώς εμφανίστηκε και γιατί υπάρχει η ανθρωπότητα. Θεωρεί ότι η ιστορία εξελίσσεται υπακούοντας τους γενικούς νόμους του Σύμπαντος όπου συμβαίνουν διάφορα τυχαία γεγονότα μεταβάλλοντας την πιθανότητα μεταγενέστερων συμβάντων. Έτσι, η σημερινή πραγματικότητα εξελίχθηκε ανάμεσα σε αμέτρητες άλλες πιθανές πραγματικότητες που θα μπορούσαν να υπάρχουν.

Ο Ε.Ο. Wilson πιστεύει ότι η σημερινή εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας μάς θέτει μπροστά από μεγάλα διλήμματα. Ενώ μέχρι σήμερα εξελιχθήκαμε μέσω της φυσικής επιλογής, είμαστε πλέον σε θέση να την εγκαταλείψουμε και να στραφούμε στην εκούσια επιλογή όπου εμείς θα καθορίσουμε την περαιτέρω εξέλιξή μας. Ο συγγραφέας πιστεύει ότι δεν είμαστε σαν είδος προκαθορισμένοι για να εκπληρώσουμε κάποιο σκοπό, ούτε θα πρέπει να απολογηθούμε σε κάποιον άλλο πέρα από τον εαυτό μας. Δεν θα μας δοθεί δεύτερη ευκαιρία και δεν μπορεί να μας σώσει η ευλάβεια αλλά μόνο η σοφία που βασίζεται στην αυτεπίγνωση. Έχουμε μόνο τον πλανήτη Γη να κατοικήσουμε και έτσι θα πρέπει εδώ να βρούμε το νόημα της ζωής. Στο θέμα αυτό διαφοροποιείται από το μεγάλο φυσικό Στίβεν Χόκινγκ που θεωρεί ότι η επιβίωση της ανθρωπότητας βρίσκεται στην επέκταση της στο Σύμπαν.

Ο Ε.Ο. Wilson θεωρεί ότι η ανθρώπινη κοινωνία εμφανίστηκε μέσω της ευκοινωνικότητας η οποία είναι σπάνια σε άλλα βιολογικά είδη. Τα επιστημονικά στοιχεία σήμερα υποδεικνύουν ότι ο κάθε άνθρωπος είναι και ατομιστής και αλτρουιστής κάτι που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση. Σαν αποτέλεσμα της εξέλιξής μας για πολλά χρόνια διαθέτουμε ένστικτα τα οποία μας κατευθύνουν να είμαστε ταυτόχρονα ατομιστές και αλτρουιστές, αμαρτωλοί και άγιοι, κάτι που βέβαια μας δημιουργεί μια εσωτερική σύγκρουση. Η εσωτερική αυτή σύγκρουση συνέβαλε στη δημιουργία της κοινωνικής οργάνωσης και της ευφυΐας μας. Οι ανθρώπινες κοινωνίες στην πορεία της εξέλιξής τους ήρθαν αντιμέτωπες με την ιδέα του Διαφωτισμού που κυριάρχησε το 17ο και το 18ο αιώνα στον πνευματικό κόσμο της Δύσης. Σύμφωνα με τις αρχές του Διαφωτισμού τα ανθρώπινα όντα μπορούν μέσω της λογικής και της ανάλυσης της πραγματικότητας να γνωρίσουν ό,τι μπορεί να γνωρίσει κάποιος και, έτσι, να οδηγηθούν σε ορθολογικές και σοφές αποφάσεις. Την περίοδο αυτή οι επιστήμες και οι ανθρωπιστικές σπουδές βρίσκονταν στο αρχικό στάδιο ανάπτυξής τους και η συμβίωσή τους ήταν εφικτή, ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους. Λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας ο συγγραφέας εκτιμά ότι τις επόμενες δεκαετίες θα είμαστε σε θέση να εξηγήσουμε τη σκοτεινή ύλη του σύμπαντος, την προέλευση της ζωής και την υλική βάση της ανθρώπινης συνείδησης. Ταυτόχρονα όμως μας τίθεται ένα πρωτόγνωρο δίλημμα. Στα πλαίσια του ανταγωνισμού μας με τα ρομπότ και την τεχνητή ευφυΐα μήπως θα πρέπει να αλλάξουμε την ανθρώπινη φύση μας με εγκεφαλικά εμφυτεύματα, με γενετικά ενισχυμένη ευφυΐα και κοινωνική συμπεριφορά; Στο δίλημμα αυτό ο συγγραφέας τίθεται σαφώς υπέρ της διατήρησης της ανθρώπινης φύσης. Πιστεύει ότι τα καταφέρνουμε μια χαρά με την προώθηση της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά όμως θα πρέπει να προάγουμε και τις ανθρωπιστικές σπουδές για να καλύψουμε και τις βαθύτερες εσωτερικές μας ανάγκες. Πιστεύει ότι το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης γίνεται καλύτερα κατανοητό εάν ειδωθεί με προοπτική και σύγκριση με άλλες μορφές ζωής, ακόμη και με αυτές που πιθανόν να υπάρχουν έξω από το ηλιακό μας σύστημα.

Η εξέλιξη των επιστημών σήμερα μάς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος δεν δημιουργήθηκε από κάποια υπερφυσική διάνοια αλλά από την τύχη και την αναγκαιότητα σαν ένα είδος ανάμεσα στα εκατομμύρια άλλα της γήινης βιόσφαιρας. Δεν υπάρχουν ενδείξεις κάποιας ανθρώπινης μοίρας ή κάποιου σκοπού που μας έχει δοθεί. Φαίνεται να είμαστε τελείως μόνοι και αυτό για το συγγραφέα είναι καλό γιατί σημαίνει ότι είμαστε και ελεύθεροι. Μπορούμε να διαγνώσουμε εκείνες τις ανορθολογικές επιλογές που μας χωρίζουν άδικα και να προσπαθήσουμε να επιδιώξουμε με εμπιστοσύνη και αυτεπίγνωση το σπουδαιότερο σκοπό όλων των εποχών, την ενότητα του ανθρώπινου γένους.

Τελειώνοντας το πόνημά του ο συγγραφέας διερωτάται ξανά για το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης. Και απαντά υποστηρίζοντας ότι συνδέεται με το έπος του ανθρώπινου είδους το οποίο άρχισε με τη βιολογική εξέλιξη και την προϊστορία, συνεχίστηκε με την καταγεγραμμένη ιστορία και βρίσκεται σήμερα μπροστά στο αόρατο μέλλον το οποίο εξαρτάται από τις σημερινές επιλογές μας. Είναι απαραίτητο όμως να κατανοήσουμε τους εαυτούς μας τόσο με εξελικτικούς όσο και με ψυχολογικούς όρους προκειμένου να σχεδιάσουμε ένα πιο ορθολογικό και προστατευμένο από καταστροφές μέλλον. Καταλήγοντας, τονίζει την αναγκαιότητα της συνεύρεσης της δύναμης της επιστήμης με τη δημιουργικότητα των ανθρωπιστικών σπουδών ούτως ώστε η ανθρώπινη ύπαρξη να αποκτήσει ένα απείρως πιο παραγωγικό και ενδιαφέρον νόημα.

Χανιώτικα νέα, 13 Απριλίου 2017